In 1882 schreef Nietzsche zijn magnus opus Zo Sprak Zarathoestra. In dit boek komt zijn hoofdpersoon, de profeet Zarathoestra, van zijn berg af en vertelt aan de mensen dat god dood is. Volgens Nietzsche is dit een groot probleem dat zal leiden tot het nihilisme en de opkomst van de laatste mens.
Nietzsche schreef dit in 1885. Hij voorzag dat de dood van god, oftewel het idee dat wij god niet meer nodig hebben in onze westerse wereld, zou leiden tot een grote crisis. Zonder god vervalt de mens in het nihilisme en dat betekent volgens Nietzsche de opkomst van de laatste mens. Bijna 150 jaar later blijkt zijn omschrijving van de laatste mens akelig dicht bij de moderne mens te liggen.
De laatste mens volgens Nietzsche..
“O wee! De tijd komt dat de mens niet meer de pijl van zijn verlangen over de mens heen schiet en dat de pees van zijn boog het zoemen heeft verleerd! Ik zeg u: om een dansende ster te kunnen baren, moet je nog chaos in je hebben. Ik zeg u: u hebt nog chaos in u. O wee! De tijd komt dat de mens geen ster meer zal baren. O wee! De tijd komt van de verachtelijkste mens, die zichzelf niet meer kan verachten. Zie, ik toon u de laatste mens. ”Wat is liefde? Wat is schepping? Wat is verlangen? Wat is ster?” – zo vraagt de laatste mens met een knipoog. De aarde is dan klein geworden, en daarop huppelt de laatste mens, die alles klein maakt. Zijn soort is even onuitroeibaar als de aardvlo; de laatste mens leeft het langst.
Ze worden niet meer arm en rijk: dat is allebei te vermoeiend. Wie wil er nog regeren? Wie nog gehoorzamen? Dat is allebei te vermoeiend. Geen herder en één kudde! Iedereen wil hetzelfde, iedereen is gelijk: wie het anders voelt gaat vrijwillig naar het gekkenhuis.”
– Zo Sprak Zarathoestra, Friedrich Nietzsche, Proloog – 4
De laatste mens wordt niet meer gedreven door grote idealen. De laatste mens stijgt niet meer boven zichzelf uit. De laatste mens is continu op zoek naar comfort, naar de afwezigheid van pijn, maar heeft zelf geen diepe verlangens meer. Ons gebruik van technologie sluit hier perfect bij aan, want ons leven moet steeds een beetje comfortabeler, steeds een beetje gemakkelijker worden. Technologie bedient de laatste mens op zijn wenken en zo maakt technologie ook steeds meer tot laatste mensen, verslaafd aan comfort. Tegelijkertijd ervaren we ook de leegte daarvan. Dat onvervulde gevoel van een avond op de bank hangen met Netflix als je al de hele dag achter een scherm hebt gezet. De schaduwzijde wordt steeds zichtbaarder.
Comfort als doel van technologie
Elke technologische innovatie op onze smartphone en in algoritmes, heeft ten doel de menselijke behoeftes nog sneller, nog efficienter te bevredigen. Zo worden we subtiel overgehaald om series te bingewatchen, voor boodschappen hoef je de deur niet meer uit, via TikTok beland je binnen no-time in een fabeltjesfuik en met een druk op de knop krijg je een taxi, en zelf koken? Tja, toch maar even eten bestellen. En it pays off. De meest waardevolle ‘unicorns’ (startups die meer dan 1 miljard euro waard zijn) zijn maaltijdbezorgers, taxi-bedrijven en technologie-bedrijven die betalingen nog efficienter verwerken. Er zijn toch grotere problemen in de wereld die opgelost moeten worden. En wat frictieloos beschikbaar wordt voor de consument aan de voorkant, resulteert meer dan eens in schaamteloze uitbuiting aan de achterkant.
Een van de belangrijkste argument voor deze nieuwe gemakken is het besparen van kostbare tijd. Tijd die je ook kan inzetten om te werken aan je persoonlijke missie en aan zinvolle zaken. Maar wat geeft jou zin? Dat is de centrale vraag waar Nietzsche op doelde. De dood van God heeft ons in een crisis gestort dat we niet meer goed weten wat zinvol is en wat niet. Juist dat gebrek aan zingeving van de laatste mens is het probleem waar Nietzsche al die tijd op doelde. Weet je wat jouw zin geeft? En helpt technologie jou daar wel bij?
