Wat is technologie?

Michiel Willekens

Op deze website bespreek ik wat de invloed is van technologie op de mens. Maar om dit fenomeen te begrijpen, moeten we de volgende vraag beantwoorden: wat is technologie?

Herkomst van het woord technologie

Het woord technologie heeft zijn herkomst in het Grieks en is een samenstelling van techne en logos. Techne staat voor het doen, het aan het werk zijn, en logos staat voor de rede. Technologie is de rede aan het werk, met een bepaald doel. Deze doelgerichtheid is kenmerkend. Mijn computer, mijn auto, mijn horloge, maar ook mijn hamer zijn allemaal technologische voorwerpen, het zijn middelen die mij helpen om een bepaald doel te behalen.

High-tech versus low-tech

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen low-tech en hightech technologie. Het verschil is dat hightech technologie is gebaseerd op de wetenschap, low-tech oplossingen zijn dat niet. Een hamer is technologie, het is namelijk een middel om een spijker in een muur te slaan, maar het is niet bedacht door de wetenschap. Vanaf de 17e eeuw is de wetenschap een beslissende rol in onze wereld gaan spelen en toen is ook moderne technologie ontwikkeld. Dit met name zichtbaar geworden in onze wereld vanaf de industriële revolutie.

De computer is typische hightech technologie die het gevolg is van vele wetenschappelijke uitvindingen. Hiervoor moest eerst de wiskunde worden ontwikkeld. Elektriciteit was nodig. Transistors waren nodig en vervolgens waren er nog vele wetenschappelijke ontdekkingen op het gebied van computer architectuur en software. De wetenschap en technologie bouwen voort op eerdere ontdekkingen. Zo is de computer het resultaat van vele wetenschappelijke en technologische uitvindingen. En de computer staat ook weer aan de basis van vele nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen, zoals kunstmatige intelligentie. Wetenschap en hightech technologie zijn twee kanten van dezelfde medaille. Hightech technologie is het doelgericht inzetten van de wetenschap.

Technisch collectief, of technologie als netwerk

Net als wetenschappelijke ontdekkingen bestaat technologie nooit op zichzelf. Technologie bouwt voort op andere technologie. Technologische voorwerpen zijn onderdeel van een complex netwerk met andere technologische oplossingen. Op zichzelf staand heeft een hightech oplossing dan ook geen enkel nut. Een mobiele telefoon is een van de meest geavanceerde vormen van technologie die we kennen, maar zou compleet waardeloos zijn als je er een zou meenemen op een tijdreis naar de middeleeuwen.

Technologie kan alleen een functie vervullen binnen een groter geheel. En de organisatie van dit geheel is er ook onderdeel van. Dit werd al in 1933 treffend beschreven door Friedrich Jünger in zijn boek “De perfectie van de techniek”. Hij noemt de complete organisatie waarbinnen verschillende technologische oplossingen hun eigen functie hebben, het technisch collectief. Het collectief bestaat uit technologische voorwerpen, maar ook uit de organisatie en de processen die nodig zijn om het technisch collectief in stand te houden. Dit betekent dat de mens dus ook een rol vervult binnen het technisch collectief. Technologie is dus breder dan alleen de technische oplossingen sec. De organisatie en processen om het technologisch collectief in stand te houden zijn ook onderdeel van de technologie. De mens is op die manier zelfs onderdeel van de technologie.

Vraag naar de techniek

Als een van de eerste filosofen heeft Heidegger de technologie het onderwerp gemaakt van de filosofie. In 1949 schreef hij het invloedrijke essay “De vraag naar de techniek”. Hij stelt dat de technologie een van de wijzen is waarop iets te voorschijn gebracht kan worden (wat eerst nog verborgen was). Een andere vorm van tevoorschijn brengen is bijvoorbeeld het tevoorschijn brengen door de kunst. Kenmerkend aan de moderne technologie noemt Heidegger dat dit tevoorschijn brengen op een agressieve wijze plaatsvindt, de moderne techniek ‘vordert’ haar omgeving op. Hij noemt het voorbeeld van een waterkrachtcentrale die de rivier opeist om er energie uit te verkrijgen. Een rencenter voorbeeld is de windmolen die het landschap opeist om energie te winnen. Deze vorm van opvorderen sluit andere manieren van tevoorschijn brengen uit. Heidegger ziet het wezen van de techniek ook niet als iets louter technisch, maar als een vorm van denken dat onze wereld wil ordenen en naar onze hand wil zetten.

Dus wat is technologie?

Niet alleen technische voorwerpen zijn technologie, maar zij is breder. Technologie is een complex netwerk, waar de mens ook onderdeel van kan zijn, niet alleen in ons handelen, maar ook ons denken kan technologisch zijn. En wat betekent dat voor de relatie tussen mens en technologie? Die is een stuk complexer dan je in eerste instantie zou denken.